Hisse senetleri, şirkete ortaklık sağlanmasını sağlayan ve bunun sonucunda da kâr-zarar elde edilmesine olanak sağlayan kıymetli evraklardır. Şirketlere ortaklığı temsil eden hisse senetlerinin ve şirketlerin hem kârına hem zararına ortaklığı ifade eden kâr-zarar ortaklığı belgelerinin ihracı ve alım satımı konusunda İslâmi danışma kurulları olumlu görüş bildirmektedirler. Şirketin faaliyet alanı ve sermaye yapısı İslâmi finansal ilkelerle çelişmediği sürece belli kural ve filtreleme dâhilinde hisse alım satımı firmanın içeriği de uygunsa yapılabilir. Hisse senedinin İslâm hukukunda “mütekavvim mal” yani dinen değerli sayılan bir varlık olarak kabul edilmesi, borsa da alım satım yapılmasına dayanak sağlar (Çolak, 2019, s. 8).

İslâm, ortaklık temelli bir ticareti benimsemiştir. Mudâraba, Muşâraka ve Mufâvada ortaklıkları buna örnek verilebilir. Hisse senetleri de bir ortaklığı temsil ettiği için teknik olarak bakıldığında İslâm’a aykırı olmadığını söylenebilir (Güven ve Yazıcıoğlu, 2019, s. 83). İster organize piyasalarda işlem görsün ister görmesin, bir ticari işletmenin hisse senedini almak o şirkete ortak olmak anlamına gelir. Bu durum sahip olunan hissenin azlığı veya çokluğu ile değişmez. Başka bir ifade ile hisse senedi sahipleri, şirketin varlıkları ve yönetimi üzerinde, sermayeye yaptıkları katkı nispetinde, hak sahibi olmaktadır. Dolayısıyla meşru şekilde faaliyet gerçekleştiren şirketlerin elde edeceği kârlar üzerinde hak sahipliği söz konusudur.

Şirket varlıklarının belirlenmemiş kısmı da hisse satış sözleşmesinin konusudur ve İslâm fıkhında Musha’a olarak bilinir.  Hisse senedi söz konusu kısım hakkında hak sahipliğini de belgelemektedir (Sarı ve Nesimioğlu, 2011, s. 59). Şirketin yaptığı faaliyet ve işlemler ile ilgili kısıtlamalar AAOIFI standartlarında açıkça belirtilmiştir. Hisse senedi alıp satmak isteyenler için, bu kurallara uyan şirketlerin hisse senetlerini alıp-sattıkları sürece, fıkhi açıdan hiçbir kısıtlama olmadığı ifade edilmektedir (Dede, 2017, s. 127). İslâmi hisse senetleri, İslâmi ilkelere uygun olan alanlarda faaliyet gösteren ve İslâmi hisseleri izleme olarak bilinen bir süreç vasıtasıyla İslâmi âlimler tarafından onaylanmış ve periyodik olarak gözden geçirilmektedir (Çürük, 2018, s. 51).

Hisse Senetlerinin Koşulları

Bu hisse senetlerinin aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir;

• İslâm dini tarafından yasak olarak kabul edilen alkol, kumar, içki, pornografi gibi uygun olmayan faaliyetleri olan işletmelere yatırım yapılamamaktadır.
• İşletmenin ana faaliyet konusu uygun olsa bile faize dayalı bazı işlemler yapılıyorsa hisse senedi sahipleri bu tür işlemlerin arındırılması için gerekli aksiyonu almaları gerekmektedir.
• Kâr payından elde edilen gelirin faize dayalı gelirden arındırılması gerekmektedir. Kâr payının haram olan faaliyetlerden elde edilen kısmı sosyal yardım faaliyetleri için tahsis edilmelidir.
• Eğer işletmenin bütün varlıkları nakit varlıklardan oluşuyorsa hisseleri sadece nominal değerleri üzerinden alınıp satılabilmektedir.

Hisse senetleri yatırımları İslâmi finans ilkelerine uygun olsa da hisse senedine yatırım yapılacak şirketin faaliyet alanı ve varlıklarının ne şekilde değerlendirdiği gibi hususlar, hisse senedi yatırımlarını İslâmi kurallara uygun olmayan bir yapıya dönüştürebilmektedir (Güçlü ve Kılıç, 2019, s. 137). İslâm dini tarafından belirtilen yasak faaliyetlerin şirketin ana iştigal konularından biri olması ve şirketin fiilen bu işlerle uğraşması hisse senetlerinin alınıp satılmasına engeldir. Fakat sadece şirketin ana sözleşmesinde bu faaliyetlerin yazılı olarak bulunmasına rağmen diğer caiz olan alanlardan gelir sahibi olması eğer kesin olarak görülüyorsa bu şirketin hisse senetlerinin alınıp satılması uygun görülebilir (Karaca, 2019, s. 56). Bu bağlamda, İslâm Hukuk Konseyi ve İslâmi bankaların Şeriat komiteleri, hisse senetlerini üç bölümde incelemektedirler:

• Uygun faaliyetlere sahip şirketlerin hisseleri,
• İslâm’ın uygun görmediği faaliyetlere sahip olan şirket hisseleri,
• Uygun faaliyetleri olan fakat faizle borçlanan veya nakit fazlasını konvansiyonel bir bankada hesaba aktaran şirketlerin hisseleri (Khamlichi, 2010, s. 41).

İslâm Konferansı Örgütü’nün alt birimi kabul edilen İslam Hukuku Uluslararası Konseyi, İslam Hukuku Konseyi, İslâmi finans kurumu ve bankaların fetva veren Şeriat komiteleri ile Avrupa Fetva ve Araştırma Konseyi İslâmi olarak yasak olan hisse senetlerine yatırımı kesinlikle yasaklamaktadır. İslâm Hukuku Konseyi kararları ana ve kesin kararlardır. Öte yandan, bazı İslâmi bankaların Şeriat komiteleri tarafından verilen fetvalarda bazı şartlar altında yukarıda sayılan faaliyetleri temsil eden hisse senetlerine yatırım caiz görülmektedir. Avrupa Fetva komisyonu tarafından 2004’te alınan bir kararda Batı’da yaşayan Müslümanlara, faizli kısmı belirlenmiş sabit bir eşiğin altında olan şirket hisselerine yatırımın da caiz olduğu bildirilmiştir. Bu karar DJIMI İslâm endeksi kuralları referans kabul edilerek alınmıştır.

İslâmi ticaret anlayışına uygun hareket eden faaliyetlere yatırım yapma amacıyla çıkarılan ilk İslâmi hisse senedi örneği 1983’te Bank Islam Malaysia Bhd tarafından çıkarılan hisse senetleridir. Bunu 1997 yılında Malezya Menkul Kıymetler Komisyonu (Securities Commision of Malaysia) tarafından oluşturulan bir dizi geçerli (eligible) hisse senedi takip etmiştir (Çürük, 2013, s. 100).

KAYNAKLAR

Çolak, K. U. (2019). İslami̇ Endeksler ve Hi̇sse Senedi̇ Yatırımlarının İslami̇ Fi̇nans İlkeleri̇ Çerçevesi̇nde Değerlendi̇ri̇lmesi̇. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.

Çürük, S. A. (2013). İslami Finansın Türkiye’deki Gelişimi, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi.

Çürük, S. A. (2018). Sermaye Piyasalarında İslami Endekslerin Kullanımı; Borsa İstanbul Örneği. Turkish Studies Economics, Finance and Politics, 13(22). doi:10.7827/TurkishStudies.13769

Dede, K. (2017). Katılım Bankalarında Hazine Ürünleri ve Sermaye Piyasası Uygulamaları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği.

Güçlü, F. ve Kılıç, M. (2019). İslami Hisse Senedi Piyasaları Üzerine Bir İnceleme. Dr. Öğr. Üyesi Metin Kılıç (Ed.), Derlemeler – 1 (İktisadi ve İdari Bilimler Alanyazın) içinde . İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.

Güven, O. ve Yazıcıoğlu, İ. E. (2019). İslami Sermaye Piyasası Araçları ile Konvansiyonel Sermaye Piyasası Araçlarının Benzerlikleri ve Farklılıkları Yönünden İncelenmesi. ISEFE içinde (ss. 77–88).

Karaca, A. (2019). İslami̇ Fi̇nans Araçları ve Bunların Muhasebeleşti̇ri̇lmesi̇. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi.

Khamlichi, A. El. (2010). L’Investissement en Bourse :Les Normes De La Finance Islamique Appliquees Aux Valeurs De La Place Boursiere de Paris. Etudes en économie İslamique, 4(1).

Sarı, S. ve Nesimioğlu, Ş. Ö. (2011). İslami̇ Fi̇nans Açısından Katılım Endeksi̇ ve Hi̇sse Senetleri̇. ISEFE içinde (ss. 56–68). İstanbul.