Kitle fonlama sistemi, girişimcilerin veya yeni fikre sahip bireylerin yeni projelerini ya da iş fikirlerini gerçekleştirmek için gereken sermayenin internet üzerinde faaliyet gösteren platformlarla tanıtımı yapılarak projelerine ilgi gösteren fon sağlayıcılardan fon sağlama temeline dayanmaktadır. Kitle fonlamasının arkasındaki temel işleyiş şu şekildedir; Girişimci, fikrini kaynak, zaman ve diğer fırsat ve kısıtları ile mümkün olan en iyi şekilde anlatır. Yazılı belgelerden ve sesli/görsel medyadan oluşan bir sunum öncelikle internet aracılığıyla sunulur. Bu, potansiyel fon sağlayıcıların, girişimcinin fikrini ellerinden geldiğince anlayabilmelerini kolaylaştırır.

Girişimcinin destek istediği proje fon sağlayıcıları ikna edecek kadar çekici olmalıdır. Fikri yaymak için girişimciler, tanıtım amacıyla bir aracı, kitle fonlaması platformu (genel bir uygulama) veya kendi platformlarını (daha az yaygın olan) kullanabilmektedirler. Daha sonra esas olarak sosyal medya ve diğer internet tabanlı iletişim araçlarıyla açık finansman çağrısı yapılmaktadır. İlgi çekici ve kolay anlaşılır bir mesaj, çok sayıda fon sağlayıcıyı çekmek için çok önemlidir. Bir bağış toplama kampanyasının zaman çerçevesi genellikle 30 ila 45 gün arasındadır. Fon sağlayıcılar tarafından taahhüt edilen toplam miktar, genellikle kitle fonlaması platformunda gerçek zamanlı olarak görüntülenir. Aracı platformlar, Amazon ve PayPal gibi ödeme işlemcilerinden gelen işlem maliyetleri de dahil olmak üzere başarılı fon sağlayan projelerden yüzde 8 ila 10 arasında değişen komisyonlar almaktadırlar.

KİTLE FONLAMA YÖNTEMLERİ NELERDİR

Kitle fonlaması dört gruba ayrılabilir: bağış temelli, ödül temelli, borç verme temelli ve öz sermaye temelli modeller.

Bağışa dayalı kitle fonlaması, bir girişimciye karşılık finansman sağlamak yerine, sosyal veya hayır amaçlı projelerin finansmanı için kullanılır. Bu modelde, fon verenlerin amacı sadece projeyi desteklemek ve sosyal bir fayda sağlamaktır, karşılığında herhangi bir maddi getiri beklemezler. Bu tür kitle fonlaması, sivil toplum kuruluşları, yardım kampanyaları, doğal afet yardımı, toplumsal sorunlar gibi konular için kullanılabilir (Mollick, 2014). Fon sağlayıcılar genellikle bir sanatsal faaliyetin icra edilmesi için bağışta bulunur. Fon sağlayıcılar, fon talep edenlerden bir şükran mesajı gibi bazı sembolik geri dönüşler alabilirler, ancak maddi bir ödül yoktur. Doğal olarak, bağış temelli kitle fonlaması ile ilişkili risk çok düşüktür, çünkü girişimcilerin bir getiri sağlama yükümlülüğü yoktur ve fon sağlayıcılar da bir getiri beklemezler.

Ödüle dayalı kitle fonlaması, fon sağlayıcılar belirli bir miktarda para bağışlarının karşılığında, girişimcinin ürünü veya hizmeti gibi belirli bir ödül alırlar. Bu ödüller, genellikle girişimcinin ürününe önceden sipariş vermek, özel bir ürün veya hizmet, adı geçen fon sağlayıcının adının ürün veya hizmetle ilişkilendirilmesi gibi şeyleri içerebilir. Bu modelde, fon sağlayıcılar, ürün veya hizmetin başarılı bir şekilde piyasaya sürülmesine katkıda bulunma fırsatı elde ederler.

Ancak, girişimcinin söz verdiği ödülleri sunamama veya ürünün beklenenden daha az başarılı olması durumunda, fon sağlayıcıların para kaybetme riski vardır. Bu nedenle, hem girişimciler hem de fon sağlayıcılar için orta düzeyde bir risk söz konusu olabilir (Hossain & Oparaocha, 2017). En kötü senaryoda, bir kurucu herhangi bir nedenle önerilen ürünü üretemeyebilir, bu nedenle fon verenler beklenen ödüllerini almayacaklardır.

Öz sermayeye dayalı kitle fonlaması, bu modelde fon verenler, girişimin gelecekteki kârlarından belirli bir oranda pay alırlar. Örneğin, bir girişimci, girişim sermayesinin belirli bir yüzdesini, örneğin %5-10’unu, kitle fonlaması yoluyla elde eder. Fon verenler, girişimin başarılı olması durumunda, girişim sermayesine yaptıkları yatırımın bir kısmını geri alırlar. Bu modelde fon verenlerin yatırımının başarısı, girişimin başarısıyla doğrudan ilişkilidir. Ancak, öz sermayeye dayalı kitle fonlaması, girişimcilere ve yatırımcılara yüksek risk seviyeleri taşıdığı için, yatırım kararları dikkatli bir şekilde düşünülmelidir.

Öz sermayeye dayalı veya hisse senedi kitle fonlaması, açık bir şekilde menkul kıymet satma alanına girdiği için hem aracı kitle fonlaması kuruluşları hem de yatırımcılar tarafından büyük ölçüde ticari ve yasal değerlendirmeler gerektirir. Hisse senedine dayalı kitle fonlaması yoluyla fon toplayan girişimciler, yatırımcıları şirketin zamanla değer kazanacağına ikna etmeli ve onlara yatırımdan çıkma ve gelecekte sermaye kazancı elde etme seçenekleri sunmaktadırlar. Buna ek olarak, girişimciler, hisse senedi piyasasındaki hisselere yapılan bir yatırıma benzer şekilde, elde tutma süresi boyunca iyi bir gelir akışı (temettü şeklinde) olasılığı ile yatırımcıları teşvik edebilmelidirler.

Borca (Krediye) dayalı model, bu modelin örnekleri arasında yer alan Kiva ödünç verme işlemleri için faiz almazken, Prosper faiz oranları üzerinden borçlu girişimcilere kredi verir. Lending Club da benzer şekilde faiz oranları üzerinden kredi verir ve borç verenlerin risklerini en aza indirmek için kredi puanı ve diğer faktörleri göz önünde bulundurur. Prosper ve Lending Club, popüler iki platformdur. Borca dayalı model, diğer kitle fonlaması modellerinden yalnızca paranın değiş tokuş edilmesiyle farklıdır. Bu model için süreç nispeten basittir, ancak fon sağlayanlar, borç alanların onları geri ödeyemediği durumlarda ana yatırımlarını kaybetme riskiyle karşı karşıyadır. Yakın zamanda yapılan bir araştırma, krediye dayalı kitle fonlamasının toplam fon yaratmanın yaklaşık üçte ikisini (yüzde 69) oluşturduğunu göstermiştir (Hauge & Chimahusky, 2016).

Kitle fonlamasının en yaygın olanı bağış veya ödüllü kitle fonlamasıdır. Bağış kitle fonlamasında, katılımcılar projenin başarısına katkıda bulunmak için parasal katkıda bulunur, ancak bir ödül beklemezler. Ödüllü kitle fonlamasında ise, projenin başarısına katkıda bulunanlar belirli bir ödül alırlar. En temel haliyle bağış temelli, ödül temelli, borç verme temelli ve hisse temelli kitle fonlaması olmak üzere çeşitli kitle fonlaması türleri vardır. Bağış ve ödül temelli kitle fonlamasını tek bir kategori olarak alan (Ergen vd., 2013) veya bu iki türü finansal olmayan kitle fonlaması (İzmirli Ata, 2018) olarak tasnif eden çalışmalarda bulunmaktadır. Öz sermaye temelli kitle fonlaması, paya dayalı veya ortaklık temelli olarak da adlandırılmaktadır.

KAYNAKÇA

Mollick, E. (2014). The dynamics of crowdfunding: An exploratory study. Journal of Business Venturing, 29(1), 1–16. https://doi.org/10.1016/j.jbusvent.2013.06.005

Hauge, J. A., & Chimahusky, S. (2016). Are promises meaningless in an uncertain crowdfunding environment? Economic Inquiry, 54(3), 1621–1630. https://doi.org/10.1111/ecin.12319

Ergen, M., Lau, J., & Bilginoğlu, K. (2013). Dağıtık girişimci sermayesi: Kitle fonlaması. 3. Sanayi Şurası, 1–14.

Hossain, M., & Oparaocha, G. O. (2017). Crowdfunding: Motives, definitions, typology and ethical challenges. Entrepreneurship Research Journal, 7(2). https://doi.org/10.1515/erj-2015-0045