Giriş

Günümüzde küresel ekonomi, sürekli değişen politikalar ve yaklaşımlarla şekillenmektedir. Bu değişimlerin en dikkat çekici örneklerinden biri, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Başkanı Donald Trump’ın bir önceki döneminde belirginleşen ve günümüzde de etkilerini sürdüren “adil ticaret” anlayışıdır. Bu blog yazımızda, ABD’nin bu kavramı neden benimsediğini, hangi amaçlara hizmet ettiğini ve olası sonuçlarının neler olabileceğini inceleyeceğiz.

ABD’nin Adil Ticaret Kavramının Doğuşu ve Temel Unsurları

Trump yönetiminin temel sloganlarından biri olan “Önce Amerika“, ticaret politikalarının da merkezinde yer almıştır. Bu politika çerçevesinde geliştirilen adil ticaret anlayışı, karşılıklı tarifelerin uygulanması ve ABD’nin ticaret ortaklarıyla olan ilişkilerinde denge kurulması üzerine odaklanmaktadır. Özellikle Peter Navarro, Trump’ın ticaret ve üretimden sorumlu kıdemli danışmanı olarak bu politikaların şekillenmesinde ve savunulmasında kilit bir rol oynamıştır. Navarro, ABD’nin diğer ülkelerle olan ticaretinde yaşadığı açıkların azaltılması gerektiğini savunmuş ve bu amaçla tarifelerin diğer ülkelerin seviyelerine yükseltilmesini önermiştir.

Navarro’nun görüşleri, ABD’nin ticaret politikalarına önemli ölçüde yön vermiştir. Kendisi, küreselleşme yoluyla üretim yapan, bayrak tanımayan, ucuz iş gücünü ve Çin hükümetinin sağladığı büyük sübvansiyonları seven çok uluslu şirketleri eleştirmektedir. Ona göre, Çin’in ticaret sistemi haksız rekabete yol açmaktadır. Navarro, ABD’nin imalat sektörünün büyüklüğünü artırması, yüksek tarifeler uygulaması ve küresel tedarik zincirlerini ülkeye geri getirmesi gerektiğini savunmaktadır. Aynı zamanda Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) ve Trans-Pasifik Ortaklığı (TPP) gibi serbest ticaret anlaşmalarına da güçlü bir şekilde karşı çıkmaktadır.

Adil Ticaret Anlayışının Nedenleri

ABD’nin adil ticaret anlayışını benimsemesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır:

• Ticaret Açıklarının Azaltılması: Belki de en temel neden, ABD’nin uzun yıllardır süregelen ve büyüyen ticaret açıklarını azaltma arzusudur. Navarro ve Ross gibi isimler, ithalatın ihracattan fazla olmasının ekonomik büyümeyi olumsuz etkilediğini savunmaktadır. Navarro’ya göre, adil ticaret politikaları sayesinde ticaret açıkları azaltılabilir ve bu da ekonomik büyümeyi destekleyebilir.
• Yerli Üretimin Korunması ve Geliştirilmesi: Adil ticaret politikalarının bir diğer önemli nedeni, ABD’deki yerli üretim sektörünü korumak ve yeniden canlandırmaktır. Özellikle imalat sektöründeki iş kayıplarının önüne geçilmesi ve bu alanda yeni iş imkanları yaratılması hedeflenmektedir. Trump’ın 2019’da Ohio’daki bir tank fabrikasını ziyaret etmesi ve burayı Obama yönetiminin kapatma girişimlerinden kurtardığını belirtmesi, ekonomik güvenliğin ulusal güvenlik anlamına geldiği düşüncesini desteklemektedir.
• Haksız Ticaret Uygulamalarına Karşı Durmak: ABD’nin adil ticaret söyleminin önemli bir parçası da diğer ülkelerin uyguladığı düşünülen haksız ticaret uygulamalarına karşı çıkmaktır. Özellikle Çin, para manipülasyonu, yasadışı ihracat sübvansiyonları, fikri mülkiyet hırsızlığı ve düşük iş gücü standartları gibi konularda sıklıkla eleştirilmektedir. Navarro, Çin’in bu uygulamalarla ABD şirketlerinin rekabet etmesini zorlaştırdığını ve Amerikan ekonomisine “tecavüz” ettiğini ileri sürmektedir. Benzer şekilde Almanya da euro’nun değerini düşük tutarak ABD ve Avrupa Birliği’ni “istismar etmekle” suçlanmaktadır.

Adil Ticaret Anlayışının Amaçları ve Hedefleri

ABD’nin adil ticaret politikalarının temelinde yatan çeşitli amaçlar ve hedefler bulunmaktadır:

• ABD Ekonomisini Canlandırmak ve Büyütmek: Adil ticaretin en temel amaçlarından biri, ABD ekonomisinin büyüme potansiyelini artırmaktır. Ticaret açıklarının azaltılması, yerli üretimin teşvik edilmesi ve haksız rekabetin önlenmesi yoluyla ekonomik canlanma hedeflenmektedir. Navarro, ticaret açıklarının azaltılması durumunda ekonomik büyümenin artacağını öngörmektedir.
• Yeni İş İmkanları Yaratmak: Özellikle imalat sektöründe olmak üzere, ABD’de yeni ve iyi ücretli iş imkanları yaratmak adil ticaretin önemli hedeflerindendir. Yüksek tarifeler ve tedarik zincirlerinin ülkeye geri dönüşüyle bu alanda istihdamın artırılması amaçlanmaktadır. Trump yönetimi, artan savunma bütçeleriyle Lima’daki gibi üretim tesislerinde yeni işler yaratmayı hedeflemiştir.
• Ulusal Güvenliği Güçlendirmek: Trump yönetiminin sıklıkla vurguladığı bir nokta, ekonomik güvenliğin ulusal güvenliğin bir parçası olduğudur. Güçlü bir yerli üretim sektörü, özellikle savunma sanayii açısından kritik öneme sahiptir. Yabancı ülkelere olan ekonomik bağımlılığın azaltılması ve stratejik sektörlerde yerli üretimin artırılması ulusal güvenlik açısından hayati görülmektedir. Peter Navarro, güçlü bir savunma sanayiinin ABD için neden önemli olduğunu bu bağlamda açıklamıştır.
• Ticaret İlişkilerinde Karşılıklılık ve Adalet Sağlamak: Adil ticaretin bir diğer amacı, ABD’nin ticaret ortaklarıyla olan ilişkilerinde karşılıklılık (resiprokal) ve adalet prensiplerini hakim kılmaktır. Eğer bir ülke ABD mallarına yüksek tarifeler uyguluyorsa, ABD’nin de aynı şekilde karşılık vermesi gerektiği savunulmaktadır. Bu yaklaşım, diğer ülkeleri kendi ticaret politikalarını gözden geçirmeye ve daha adil uygulamalar benimsemeye teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Trump’ın her ülke için karşılıklı tarifeler uygulama kararı bu hedefi yansıtmaktadır.
• Teknolojik ve Endüstriyel Üstünlüğü Korumak: ABD’nin adil ticaret politikaları, özellikle Çin’in teknolojik yükselişi karşısında ABD’nin endüstriyel ve teknolojik üstünlüğünü koruma amacını da taşımaktadır. Fikri mülkiyet hırsızlığına karşı mücadele ve stratejik sektörlerde yerli üretimi destekleme çabaları bu doğrultudadır. Navarro, Çin’in ABD için varoluşsal bir tehdit olduğunu ve daha sert politikalar izlenmesi gerektiğini belirtmektedir.

Adil Ticaret Politikalarının Olası Sonuçları

ABD’nin adil ticaret politikalarının hayata geçirilmesi, çeşitli potansiyel sonuçları beraberinde getirmiştir ve getirmeye devam etmektedir:

• Küresel Ekonomik Yavaşlama ve Kayıplar: Uygulanan tarifeler ve artan ticaret engelleri, küresel ekonomik büyüme tahminlerinin aşağı yönlü revize edilmesine neden olmaktadır. OECD’nin 2025 ve 2026 küresel GSYİH büyüme tahminlerini düşürmesi, artan ticaret engelleri ve siyasi belirsizlikle ilişkilendirilmektedir. ABD ile AB arasında yaşanabilecek bir ticaret savaşı, tek başına yıllık yaklaşık 9,5 trilyon dolarlık doğrudan ve dolaylı ticareti tehlikeye atabilir. Bu durum, küresel GSYİH’de önemli kayıplara yol açabilir.
• Ticaret Savaşları ve Karşılıklı Misillemeler: ABD’nin tarifeleri, hedef ülkeler tarafından karşılıklı misillemelere yol açma potansiyeli taşımaktadır. Çin’in ABD’nin tarifelerine aynı boyutta ve güçlükte önlemlerle karşılık vereceğini belirtmesi, ticaret savaşlarının tırmanabileceği endişelerini artırmaktadır. ABD’nin Kanada ve Meksika’ya tarife uygulama tehditleri de benzer şekilde bu ülkelerle ticari gerilimlere neden olabilir. AB’nin ABD mallarına karşı misilleme önlemleri alması beklenmektedir.
• ABD Ekonomisinde Yavaşlama ve İş Kayıpları: Bazı uzmanlar, gümrük savaşlarının ABD GSYİH’sinin önemli bir bölümüne mal olabileceği ve yüz binlerce iş kaybına yol açabileceği uyarısında bulunmaktadır. Fed’in 2025 ABD büyüme oranı tahminini düşürmesi ve JP Morgan Chase analistlerinin ABD’de resesyon olasılığını artırması bu endişeleri desteklemektedir.
• Enflasyonun Yükselmesi: Ticaret savaşları, ABD’li üreticilerin kullandığı ithal malzemelerin maliyetini artırabilir ve ABD tüketicileri için fiyatları yükseltebilir. Fed’in ABD enflasyon tahmini zaten yükselmiştir. Enflasyonun artması durumunda, merkez bankası faiz oranları tekrar yükselebilir.
• Otomotiv Sektöründe Ciddi Etkiler: İthal otomobillere yönelik uygulanan yeni tarifeler, özellikle AB, Çin ve Japonya gibi otomotiv ihracatçısı ülkeleri olumsuz etkileyebilir. ABD’nin otomotiv parçalarındaki ticaret açığının yüksek olması da bu sektördeki potansiyel etkileri göstermektedir.
• Tedarik Zincirlerinde Değişiklikler: Adil ticaret politikaları, şirketleri tedarik zincirlerini yeniden yapılandırmaya ve üretimlerini ABD’ye geri taşımaya teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Ancak bu süreç, maliyetli ve zaman alıcı olabilir ve küresel tedarik zincirlerinin verimliliğini düşürebilir.
• Belirli Sektörlere Kısa Vadeli Faydalar: Tarifelerin, ABD ekonomisinin belirli sektörlerine kısa vadeli faydalar sağlayabileceği belirtilmektedir. Ancak bu faydaların uzun vadede olumsuz etkilerle dengelenebileceği uyarısı yapılmaktadır. Örneğin, çelik ve alüminyum tarifeleri yerli üreticileri koruyabilir ancak bu sektörleri kullanan diğer sanayilerin maliyetlerini artırabilir.

Sonuç

ABD’nin adil ticaret anlayışı, temelde ticaret açıklarını azaltmak, yerli üretimi korumak ve haksız ticaret uygulamalarına karşı durmak gibi nedenlere dayanmaktadır. Bu politikalarla ABD ekonomisinin canlandırılması, yeni iş imkanlarının yaratılması ve ulusal güvenliğin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Ancak bu yaklaşımın küresel ekonomik yavaşlama, ticaret savaşları, ABD ekonomisinde potansiyel yavaşlama, enflasyonun yükselmesi ve tedarik zincirlerinde aksamalar gibi çeşitli olumsuz sonuçları olabileceği de uzmanlar tarafından dile getirilmektedir.

Peter Navarro gibi isimlerin savunuculuğunu yaptığı bu politikaların uzun vadeli etkileri, küresel ticaretin geleceği ve uluslararası ilişkiler açısından belirleyici olacaktır. Uygulanan tarifelerin ve ticaret engellerinin beklenen faydaları sağlayıp sağlamayacağı ve küresel ekonominin bu yeni döneme nasıl adapte olacağı önümüzdeki yıllarda yakından takip edilmesi gereken önemli bir konudur.