Giriş

Küreselleşme ve teknolojik gelişmeler, işletmeler arasındaki rekabet düzeyini önemli ölçüde artırmıştır. Bu yoğun rekabet ortamında, hayatta kalma ve piyasada iyi bir görünüm sergileme motivasyonuyla hareket eden bazı işletmeler veya çalışanları, özellikle muhasebe ve denetim alanlarında yolsuzluğa başvurabilmektedir. Finansal raporlarda yer alan bilgilerin doğruluğu, güvenilirliği ve maskelenmemiş olması, yatırımcıları çekmek ve paydaşların çıkarlarını korumak açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, denetim firmaları ve bağımsız denetçilere kritik görevler düşmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde 2000’li yılların başında ortaya çıkan Enron, WorldCom ve Adelphia gibi büyük şirketlerin karıştığı yolsuzluk skandalları, tüm dünyada geniş yankı uyandırmış ve bu şirketlerin iflasına yol açmıştır. Bu durum sadece şirketlerin sonunu getirmekle kalmamış, aynı zamanda şirket paydaşlarını da olumsuz etkilemiştir. Yapılan araştırmalar, hile unsurlarının, özellikle muhasebe ve denetim alanlarında bireysel çıkarlar gözetilerek şirket lehine kullanılarak uzun süre kamuoyundan gizlenebildiğini göstermiştir.

Yaşanan bu iflas olaylarının ardından Amerika, işletme çalışanlarının ve üst düzey yöneticilerin hileye başvurmasını engellemek, caydırıcı cezai yaptırımlar uygulamak ve işletme paydaşlarını korumak amacıyla 2002 yılında Sarbanes-Oxley Yasası’nı (SOX) yürürlüğe koymuştur. Türkiye de bu gelişmeye kayıtsız kalmamış ve benzer yolsuzluk durumlarının önüne geçmek adına SOX Yasası’na paralel düzenlemeler içeren SPK Seri X, No:19 ve No:22 Sayılı tebliğleri yayımlamıştır.

Bu blog yazısı, Enron Skandalı kapsamında yaşanan muhasebe ve denetim manipülasyonlarının işletmeler ve paydaşlar üzerindeki etkilerini inceleyerek, bu bağlamda yürürlüğe giren Sarbanes-Oxley (“Yatırımcıyı Koruma”) Yasası’nı açıklamayı ve söz konusu yasanın Türkiye üzerindeki yansımalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda, SOX’un neden ortaya çıktığı, temel bileşenleri, şirketler üzerindeki etkileri ve Türkiye’deki ilgili düzenlemeler detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Enron Skandalı: Muhasebe Hilelerinin Yıkıcı Gücü

Enron Skandalı, küresel işletme yolsuzluklarının en çarpıcı örneklerinden biri olarak tarihe geçmiştir. 2001 yılına gelindiğinde, yaklaşık 100 milyar dolar geliri olan bir şirket olmasına rağmen, yıl sonunda iflas eden Enron’un çöküşü, yönetim kurulunun başarısız iş stratejilerinden kaynaklanan tüm zararı gizleyerek kamuoyunu yanlış bilgilendirmesi ve şirketi hatalı yönlendirmesiyle yakından ilişkilidir. Şirket, bu işlemi gerçekleştirmek için denetim işlevini yerine getiren denetçileri kanıtları silmeye ve saklamaya zorlamıştır.

Enron’un iflasına giden süreçte birçok hileli muhasebe uygulaması kullanılmıştır. Şirketin kullandığı makul değer muhasebesi yöntemi, gelecek tahminlerine dayalı bir yöntem olup, Enron bu yöntemle gelecekteki enerji satışlarından elde edeceği kârı o anki finansal tablolarına kaydetmiştir. Bu, şirketin kârlılığını olduğundan çok daha yüksek göstermesine ve yatırımcıları yanıltmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca, özel amaçlı varlık girişimleri de Enron yolsuzluklarının temelini oluşturmuştur. Enron, büyük yatırımlarından kaynaklanan değer kayıplarını ve zararlarını, bu tür küçük işletmelere aktararak bilançosunu olduğundan daha iyi göstermeyi başarmıştır. Bu girişimler sayesinde yaklaşık 1 milyar dolar değerinde manipülasyon gerçekleştirilmiştir. Enron, özellikle mali dönemin sonlarına doğru bilançosunda yer almasını istemediği varlıkları LJM1 ve LJM2 adlı özel varlık girişimlerine devrederek satış kârı yaratmış ve bu varlıkları mali dönem sonunda geri almıştır.

Skandalda en kilit isimlerden biri Arthur Andersen denetim firması olmuştur. Arthur Andersen, Enron’da hem dış denetçi hem de iç denetçi ve yönetim danışmanı olarak görev almıştır. Bu çoklu görev ilişkisi, alıcı ve satıcının kim olduğu konusunda belirsizlik yaratmış, hatta Enron çalışanlarının Andersen çalışanlarına denetim hizmetini nasıl yürüteceklerini söylemelerine yol açmıştır. Andersen, Enron’un gerçeklikten uzak ve hileli finansal raporlarına olumlu görüş bildirerek, şirketin yolsuzluklarının uzun süre devam etmesine yardımcı olmuştur. Bu durum, bağımsız denetimin güvenilirliğine olan inancı derinden sarsmıştır.

Enron’un iflası, sadece şirketin kendisini değil, aynı zamanda çok sayıda çalışanın işsiz kalmasına, şirket hissedarlarının büyük zararlar görmesine ve Amerikan ekonomisinin derinden sarsılmasına neden olmuştur. Bu olay, muhasebe ve denetim alanlarının bireysel çıkarlar için kötüye kullanıldığını gözler önüne sermiş ve küresel çapta kurumsal yönetişim ve denetim standartlarında radikal değişikliklerin yapılmasını zorunlu kılmıştır.

Sarbanes-Oxley (SOX) Yasası: Ortaya Çıkışı ve Temel Amaçları

Amerika’da yaşanan Enron, WorldCom ve Adelphia gibi şirket skandalları, finansal piyasalarda yatırımcı güveninin ciddi şekilde sarsılmasına ve şirketlerin kamuoyuna açıkladığı mali tablolara olan inancın kaybolmasına neden olmuştur. Bu kapsamlı yolsuzluklar ve bağımsız denetimin zayıf kalması üzerine, piyasalara olan güveni yeniden tesis etmek amacıyla Sarbanes-Oxley Yasası (SOX), 30 Temmuz 2002 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Kongresi tarafından yürürlüğe konulmuştur. Yasa, adını Senatör Paul Sarbanes ve Temsilci Michael G. Oxley’den almaktadır.

SOX Yasası’nın temel amaçları şu şekilde özetlenebilir:

• Mali Raporlama Güvenilirliği: Şirketlerin mali raporlamalarının doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak, bu sayede mali raporlamayı büyük ölçüde şeffaflaştırmak.
• Şeffaflık: Yatırımcılara doğru ve eksiksiz bilgi sunarak piyasa güvenini artırmak ve yatırımcıların güvenini yeniden tesis etmek.
• Hesap Verebilirlik: Şirket yöneticilerinin mali raporlamalarda doğrudan sorumluluk almasını sağlamak.
• Hile ve Yolsuzluğun Önlenmesi: Şirket çalışanları ve üst düzey yöneticilerin hile yoluna başvurmalarını engelleyecek caydırıcı cezai yaptırımlar içermek.
• İşletme Paydaşlarının Korunması: Şirketlerin paydaşlarının çıkarlarını güvence altına almak.

SOX Yasası, esasen Amerika’daki halka açık şirketleri kapsamaktadır. Bununla birlikte, Amerika’da faaliyet gösteren yabancı şirketler ve Amerika borsasında işlem gören uluslararası şirketler de bu yasa kapsamına girmektedir. Yasa, yolsuzlukla mücadelede önemli bir dönüm noktası olmuş ve küresel çapta kurumsal yönetim uygulamalarını derinden etkilemiştir.

Sarbanes-Oxley Yasası’nın Temel Bileşenleri ve Şirketler Üzerindeki Etkileri

Sarbanes-Oxley Yasası (SOX), kurumsal yönetimi, finansal raporlamayı ve denetim uygulamalarını iyileştirmek üzere 11 ana başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklardan bazıları ve yasanın şirketler üzerindeki etkileri aşağıda detaylandırılmıştır:

Temel Bileşenler:

• Başlık I: Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu (PCAOB): Piyasadaki yatırımcıları korumak, mali tabloların doğruluğunu ve şeffaflığını sağlamak amacıyla kurulan bu kurul, denetim standartlarını belirleme ve denetim firmalarını denetleme yetkisine sahiptir.
• Başlık II: Denetçi Bağımsızlığı: Yasa, çıkar çatışmalarını önlemek ve tarafsız mali denetimi sağlamak amacıyla denetçilerin bağımsızlığına katı kurallar getirmiştir. Bağımsız denetçilerin yönetim işlerine müdahale edememesi, kendi firmalarının denetlediği faaliyetleri denetleyememesi ve hizmet sağladıkları müşterilerine yönelik savunma işlemlerinin yasaklanması gibi kısıtlamalar getirilmiştir. Ayrıca, denetçilerin halka açık bir firmaya 5 yıldan uzun süre hizmet vermemesi gibi rotasyon şartı da getirilmiştir.
• Başlık III: Kurumsal Sorumluluk: Bu başlık, finansal raporların doğru ve eksiksiz olduğu hususunda tüm sorumluluğun üst düzey yöneticiler (CEO ve CFO) tarafından bireysel olarak üstlenilmesini gerektirir. Yöneticilerin mali tabloların doğruluğunu şahsen onaylamaları, gelecekteki hile veya yolsuzluk durumlarında bireysel olarak sorumlu tutulmalarını amaçlamaktadır.
• Başlık IV: Kamuyu Aydınlatıcı Şirket Açıklamalarının Geliştirilmesi: Halka açık şirketlerin finansal raporlarında daha ayrıntılı ve şeffaf açıklamalar sunmasını zorunlu kılar. Şirketlerin bilanço dışı işlemlerini, yükümlülüklerini ve proforma bilgilerini dipnotlarda açıklaması, mali durumlarındaki iyileşme veya kötüleşmeleri eş zamanlı olarak kamuya beyan etmesi gerekmektedir.
• Başlık VIII, IX, XI: Yolsuzluklar, Beyaz Yakalı Suçlar ve Kurumsal Yolsuzluklar İçin Cezai Yaptırımlar: Yasa, hileli faaliyetlerde bulunan yöneticilere para ve hapis cezası dahil ağır cezalar öngörmektedir. Belgeleri tahrif etme veya yok etme, mali raporlarda usulsüzlük yapma gibi eylemler için ciddi cezalar belirlenmiştir. Ayrıca, ihbarcıların işverenlerinin misillemesinden korunmasını sağlar.

Şirketler Üzerindeki Etkileri: SOX Yasası, şirketler üzerinde geniş kapsamlı etkiler yaratmıştır:

• Mali Maliyetler ve İş Yükü: İç kontrol sistemlerinin güçlendirilmesi ve denetim süreçlerinin sıkılaştırılması, şirketlere önemli maliyetler getirmiştir. Özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler için bu maliyetler zorlayıcı olabilmektedir. Uyum sağlamak için harcanan zaman da artmıştır.
• Yönetim Yapısı ve Sorumluluklar: Şirket yöneticilerinin ve denetim komitelerinin sorumlulukları artmış, yönetim yapılarında önemli değişikliklere yol açmıştır. İç kontrol sistemlerinin etkinliğini yıllık olarak değerlendirme ve raporlama zorunluluğu getirilmiştir (Section 404).
• Yatırımcı Güveni: Artan şeffaflık ve güvenilirlik, piyasa ve yatırımcıların şirkete olan güvenini önemli ölçüde artırmıştır.
• Piyasa Dinamikleri: Denetim şirketleri üzerinde oluşan yükümlülükler nedeniyle denetim alanında bir daralma ve denetim şirketi sayısında düşüş yaşanmıştır, bu da piyasadaki rekabette azalmaya neden olmuştur.
• Sürekli Uyum: Şirketler, uyumluluğu sürdürmek için iç kontrollerini sürekli olarak izlemeli ve uyarlamalıdır.

Ancak yasa, yüksek uygulama maliyetleri ve aşırı düzenleme olduğu yönünde eleştiriler de almıştır, bu durum şirketlerin inovasyon kabiliyetlerini sınırladığı iddialarına yol açmıştır. Küresel salgınlar (örn. Covid-19) gibi beklenmedik durumlar, yasanın uygulanması ve kontrol işlevlerinin yerine getirilmesinde zorluklar yaratabilmektedir.

SOX Yasası’nın Türkiye Üzerindeki Etkileri ve Ulusal Düzenlemeler

Amerika’da yaşanan Enron ve benzeri yolsuzluk skandalları, küresel çapta bir etki yaratmış ve Türkiye de bu durumdan etkilenerek muhasebe ve denetim alanlarında yeni düzenlemelere gitme ihtiyacı duymuştur. Türkiye, SOX Yasası’nın getirdiği ilkeleri ve deneyimleri kendi düzenleyici çerçevesine uyarlayarak finansal piyasalarında şeffaflığı, hesap verebilirliği ve yatırımcı güvenini artırmayı hedeflemiştir.

Türkiye’deki Düzenleyici Kurumlar ve SOX Paralelliği: Türkiye’de denetim alanında faaliyet gösteren başlıca kurumlar; Kamu Gözetim Kurumu (KGK), Sermaye Piyasası Kurumu (SPK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)‘dır.

• Kamu Gözetim Kurumu (KGK): 2011 yılında kurulan KGK’nın temel amacı, yatırımcı haklarını korumak ve denetim raporlarının daha doğru, şeffaf ve güvenilir olmasını sağlamaktır. KGK’nın kuruluşunda, dünya çapında yaşanan muhasebe skandalları ve SOX Yasası’nın etkisi olduğu belirtilmiştir. Kurum, denetim hizmetlerinin denetlenmesi konusunda baskın bir rol oynamaktadır.
• Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) Düzenlemeleri: Türkiye, SOX Yasası’nı baz alarak denetim alanında yeni düzenlemeler oluşturmuştur. Bu kapsamda, Seri:X, No:19 (2002) ve Seri:X, No:22 (2006) sayılı “Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğler” yayımlanmıştır. Bu tebliğler, SOX Yasası’nın birçok hükmüyle benzerlik göstermektedir.
  • Yönetici Sorumluluğu: SOX’un Madde 906’sı gibi, SPK Seri:X, No:22 Tebliği’nin 26. maddesi de mali tabloların doğruluğu konusunda şirket yöneticilerinin onay beyanını şart koşar.
  • Denetim Komitesi: SOX’un 301. maddesi gibi, SPK düzenlemelerinde de denetim komitesi kurulma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu komitelerin belirli sayıda üyeden oluşması ve yönetim kuruluna yazılı görüş iletmeleri zorunludur.
  • Denetim ve Danışmanlık Hizmetlerinin Ayrılması: SOX’un Madde 201’i gibi, SPK Seri:X, No:19 Tebliği’nin 11. maddesi de denetim ve danışmanlık hizmetlerinin bir arada verilmesinin denetçi bağımsızlığını olumsuz etkileyeceği düşüncesiyle yasaklamıştır.
  • Denetçi Rotasyonu: SOX’un Madde 203-207’sindeki denetçi rotasyonu şartı, SPK’da da benzer şekilde yer almaktadır. Bağımsız denetim firmaları aynı müşteriye maksimum 7 yıl hizmet verebilmekte, sonrasında “soğuma dönemi” denilen minimum 2 hesap dönemi ara verilmesi gerekmektedir.
  • Cezai Yaptırımlar: SPK düzenlemeleri, yolsuzluk durumlarında belge ve dosyaları tahrip eden veya ortadan kaldıran çalışanlara 2-5 yıl hapis veya 10.000-25.000 TL para cezası gibi yaptırımlar içermektedir.
  • Belge Saklama Zorunluluğu: Denetim çalışmalarına ait belgelerin saklanması zorunluluğu da benzerdir; SOX’ta 7 yıl iken, SPK Seri:X, No:22 Tebliği ile bu süre 7 yıla uzatılmıştır.

6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK): 2011 yılında yayımlanan ve 2012’de yürürlüğe giren 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, denetim üzerinde “devrim niteliğinde” önemli etkiler yaratmıştır. Yeni TTK, kurumsal yönetim anlayışının benimsenmesi ve aktif olarak uygulanabilmesini hedefleyerek, özellikle şeffaflık, dürüstlük, hesap verilebilirlik ve sorumluluk kavramları üzerinde yoğunlaşmıştır. Kanun, anonim şirketlerin denetiminde bağımsız denetimin ve bağımsız denetçilerin bulunması hükmünü getirmiştir. Ayrıca denetçilerin aynı müşteri firmaya hizmet verebilecekleri maksimum dönem sayısını 7 yıl ile sınırlamış ve denetim-danışmanlık hizmetlerinin bir arada verilmesini yasaklamıştır. Yeni TTK ile birlikte, mali raporların Türkiye Denetim Standartlarına uygun olarak denetlenmesi, yıllık faaliyet raporlarının denetlenmemesi durumunda düzenlenmemiş olarak kayda geçirilmesi ve halka açık olmayan şirketlerin de bağımsız denetime tabi tutulması gibi yenilikler gelmiştir.

Türkiye’nin Aldığı Önlemlerin Yeterliliği: Türkiye’nin aldığı önlemlerin yeterliliği konusunda denetçiler arasında fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Bazı denetçiler, cezai yaptırımların ve bağımsız denetim kapsamının artırılması, denetim işlemlerinin de denetlenmesi nedeniyle önlemlerin yeterli olduğunu düşünürken, diğerleri Türkiye’nin dünya genelindeki düzenlemelere kayıtsız kaldığını ve alınan önlemlerin yetersiz olduğunu belirtmiştir. Uygulanan cezaların caydırıcılığı ve şirket kayıplarını karşılama potansiyeli de tartışma konusu olmuştur. Bununla birlikte, denetim hizmetlerinin denetlenmesini gerçekleştiren kurumların caydırıcı cezalar uygulaması, denetim hizmetlerinin kalitesini artırmıştır.

Hata ve Hile Kavramları ile Kurumsal Yönetim İlişkisi

Muhasebede hata ve hile kavramları genellikle karıştırılsa da temel fark, kasıt unsurunda yatmaktadır. Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine veya standartlara aykırı, ancak kasıt içermeyen yanlışlıklar “hata” olarak tanımlanırken (örn. unutkanlık, dikkat eksikliği, tecrübe eksikliği), kasıtlı olarak yapılan usulsüzlükler “hile” olarak kabul edilir. Hile, bir çalışanın firmaya ait varlık ve pasifleri uygunsuz şekilde kullanarak haksız kazanç sağlamasıdır ve yolsuzluk veya sahtekarlıkla eşdeğerdir.

Hilelerin ortaya çıkışında baskı, fırsat ve haklı gösterme olmak üzere bir “hile üçgeni” etkili olmaktadır. Finansal sıkıntılar, zorlayıcı hedefler (baskı), zayıf iç kontrol sistemleri (fırsat) ve yapılan hileleri meşrulaştırma çabaları (haklı gösterme) hilenin oluşumunda rol oynar. Hile türleri arasında çalışan hileleri, yönetim hileleri, finansal raporlama hileleri, vergi ve yatırım hileleri ile satıcı ve müşteri hileleri bulunmaktadır.

Kurumsal yönetim anlayışı, işletmelerde hata ve hile gibi yolsuzlukların önlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Kurumsal yönetimin temelini oluşturan adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri, yolsuzluklarla doğrudan ilişkilidir.

• Adillik: İşletme içinde çıkar çatışmalarını engellemeyi ve tüm paydaşlara eşit davranmayı savunur.
• Şeffaflık: Şirketlerin finansal ve finansal olmayan tüm bilgileri zamanında, doğru, açık ve anlaşılır bir şekilde sunmasını gerektirir, böylece yanlış yönlendirmelerin önüne geçilir.
• Hesap Verebilirlik: Şirketlerin bağımsız denetime tabi olmasını ve üst düzey yöneticilerin şirket ortaklarına hesap verme yükümlülüğünü vurgular. Bu ilke, yöneticilerin hata ve hileden kaçınmasını sağlar.
• Sorumluluk: İşletmelerin faaliyetlerini yasalara ve yönetmeliklere uygun sürdürmesini, aynı zamanda toplumsal çıkarları da gözetmesini kapsar.

Bu ilkelerin etkin bir şekilde uygulanması, işletmelerdeki yolsuzluk riskini azaltır ve yatırımcı güvenini artırır. Türkiye’de de kurumsal yönetimin geliştirilmesi, yabancı yatırım çekmek ve finansal piyasalarda istikrarı sağlamak amacıyla uluslararası standartlarla uyumlu hale getirilmiştir.

Hile Tespitinde Kullanılan Yöntemler (Kısaca)

Hile tespitinde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bunlar arasında analitik inceleme, Benford Yasası, yapay sinir ağları, veri madenciliği ve kırmızı bayraklar yer almaktadır. Özellikle veri madenciliği yönteminin muhasebe defter kontrollerinde %100 başarı sağladığı ve hata payının düşük olduğu saptanmıştır. Kırmızı bayraklar, hile veya yolsuzlukların varlığına işaret eden belirteçler olup (örn. olağandışı düzensizlikler, kaybolan finansal dokümanlar, ani yaşam tarzı değişiklikleri), tek başlarına kanıt niteliği taşımazlar ancak denetçilere yol gösterirler.

Sonuç

Enron Skandalı ve beraberinde Parmalat, WorldCom, Adelphia gibi büyük şirketlerin iflasları, muhasebe ve denetim alanlarında yapılan manipülasyonların küresel ekonomiler ve paydaşlar üzerindeki yıkıcı etkilerini açıkça ortaya koymuştur. Bu olaylar, şirketlerin kârlılıklarını olduğundan yüksek göstererek yatırımcı çekme, varlıkları gizleme ve denetçilerin bu yolsuzluklara göz yumması gibi hileli uygulamaların uzun süre devam edebildiğini gözler önüne sermiştir.

Amerika Birleşik Devletleri, yaşanan bu skandallara tepki olarak 2002 yılında Sarbanes-Oxley (SOX) Yasası’nı yürürlüğe koymuştur. SOX Yasası, finansal raporlama güvenilirliğini, şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırmayı, şirket yöneticilerine daha ağır sorumluluklar yüklemeyi ve caydırıcı cezai yaptırımlar getirmeyi hedeflemiştir. Yasa, özellikle Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu (PCAOB)‘nun oluşturulması, denetçi bağımsızlığının güçlendirilmesi, kurumsal sorumluluk ilkesinin benimsenmesi (CEO/CFO sertifikasyonları) ve kamuyu aydınlatıcı şirket açıklamalarının geliştirilmesi gibi alanlarda önemli reformlar getirmiştir. Ancak, yasa aynı zamanda yüksek uyum maliyetleri ve aşırı düzenleme olduğu yönünde eleştirilere de maruz kalmıştır.

Türkiye de küresel piyasalardaki bu gelişmelerden ders çıkararak, benzer yolsuzluk vakalarının önüne geçmek ve finansal piyasalarında şeffaflığı artırmak amacıyla önemli adımlar atmıştır. Kamu Gözetim Kurumu (KGK)‘nun kurulması ve 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK)‘nun bağımsız denetimde getirdiği reformlar, bu sürecin önemli bileşenleridir. Ayrıca, Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) tarafından yayımlanan Seri:X, No:19 ve No:22 Sayılı Tebliğler, SOX Yasası’nın hükümlerine paralel düzenlemeler içermektedir; bunlar arasında yönetici sorumluluğu, denetim komiteleri, denetim ve danışmanlık hizmetlerinin ayrılması, denetçi rotasyonu ve cezai yaptırımlar bulunmaktadır. Yapılan karşılaştırmalar, her iki düzenlemenin benzerlikler taşımasına rağmen, SOX Yasası’nın elektronik ortamdaki hileler gibi konularda daha geniş kapsamlı olduğu ve bir tebliğ yerine kanun şeklinde çıkarılmasından dolayı daha güçlü olduğu görülmüştür.

Denetçilerle yapılan görüşmeler, Türkiye’de de yolsuzluk vakalarının yaşandığını, bağımsız denetimde şeffaflık ve kamuyu aydınlatma ilkelerinin önemini ve KGK ile yeni TTK’nın denetim üzerindeki olumlu etkilerini ortaya koymuştur. Ancak, bağımsız denetimdeki eksiklikler, alınan önlemlerin yeterliliği ve cezai yaptırımların caydırıcılığı konusunda farklı görüşler de bulunmaktadır.

Sonuç olarak, Sarbanes-Oxley Yasası, kurumsal yönetişimde şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması açısından bir dönüm noktası olmuş ve Türkiye’deki düzenleyici çerçeveyi önemli ölçüde etkilemiştir. Gelecekte, finansal piyasaların dinamiklerine ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak SOX ve benzeri düzenlemelerin uyum ve denetim süreçleri de evrilecek, şirketlerin mali yapısını ve yatırımcı beklentilerini derinden etkilemeye devam edecektir. Bu tür yasal düzenlemeler, sadece geçmişteki hatalardan ders çıkarmakla kalmayıp, aynı zamanda daha güvenilir, etik ve sürdürülebilir bir iş ortamı yaratma yolunda atılmış kritik adımlar olarak önemini koruyacaktır.

Kaynakça

Makaleler

• Akkaş, M. E. (2007). Denetimde Benford Kanunu’nun Uygulanması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 191-206.
• Aytekin, S., Sezgin, H., & Yalçın, M. (2015). Uygulamacıların Muhasebede Hata ve Hileler ile Hile Belirteçlerine Yönelik Yaklaşımları: Balıkesir İli Örneği. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi(44), 69-89.
• Doğan, S., & Kayakıran, D. (2017). İşletmelerde Hile Denetiminin Önemi. Maliye ve Finans Yazıları Dergisi(108), 167-188.

Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri

• Ayalp, G. E. (2019). Türkiye’de ve Dünyada Yaşanan Muhasebe Skandalları, Yapılan Düzenlemeler, Usulsüzlük Yapan Şirket ve Bankaların İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erol, İ. (2016). Etik İlkeler Doğrultusunda Enron Skandalı ve Muhasebe Denetimi. Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Süer, A. Z. (2004). Muhasebe Uygulamalarında Enron Vak’asının Yeri ve Önemi ve Ülkemiz Muhasebe Uygulamaları Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Kitaplar

• Bozkurt, N. (2012). Muhasebe Denetimi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Elitaş, C. (2012). Muhasebe Hilelerinin Önlenmesinde Sarbanes – Oxley Yasası ve Alman On Adım Prrogramının Karşılaştırılması: Türkiye İçin Yol Haritası. Ankara: Gazi Kitapevi.

SPK Yeterlilik Etüdleri

• Özkul, L.(2003). ABD Sermaye Piyasalarında Yaşanan Son Gelişmelerin ve ABD’de Yürürlüğe Giren 2002 Tarihli Sarbanes-Oxley Kanunu’nun Türk Sermaye Piyasası Açısından Değerlendirilmesi. Sermaye Piyasası Kurulu Denetleme Dairesi Yeterlilik Etüdü, İstanbul.

Raporlar

• ACFE (Association of Certified Fraud Examiners). (2020). Report to The Nations: 2020 Global Study on Occupational Fraud and Abuse.
• The Cadbury Committee Report.(1992). Financial Aspects of Corporate Governance, İngiltere.