Kitle fonlaması olgusunun insan hayatında bağış temelli olarak uzun zamandır var olduğunu söyleyebiliriz. Alternatif bir finansman yöntemi olarak yeni ortaya çıkan ve hem akademisyenler hem de uygulayıcılar tarafından önemli ölçüde ilgi çeken bir olgu haline gelmesi ise internet tabanlı olarak sermaye ve finans piyasalarına alternatif olarak kullanılmasıyla başlamaktadır. Özellikle başlangıç sermayesine ihtiyaç duyan girişimcilerin giderek artan bir ilgisiyle büyümesini hem Dünya’da hem de ülkemizde sürdürmektedir. Kitle fonlaması katlanarak büyüdükçe, ilgili zorluklar ve fırsatlar da artmaktadır. Kitle fonlaması yöntemi, diğer girişimci finansman yöntemlerinden oldukça farklıdır.

Bu yöntemde fon sağlayıcılar, bir kitle fonlaması kampanyası sırasında kurucular tarafından sağlanan bilgilere güvenmek durumundadırlar ve bu nedenle yetersiz bilgi nedeniyle proje sunumunun ve dolayısıyla finansmanın başarısızlığı söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle, bilgi simetrisi kitle fonlamasında önemli bir husustur. Bu çalışmada öncelikle kitle fonlaması tanımlanmakta, özellikleri, ilgili terminolojileri, temel unsurları ve etik konuları tartışılmaktadır. Akabinde olası risk türleri etraflıca incelenmekte, farklı kitle fonlaması yöntemlerinde etik sorunlar ve riskler aktarılmaktadır. Son bölüm, bu çalışmanın sonuçlarını ve gelecekteki araştırmalar için önerileri içermektedir.

Kitle fonlaması, profesyonel olmayan yatırımcıların ve girişimcilerin internet üzerinden buluşmasıdır (Sharma & Lertnuwat, 2016). Bu platformlar, yatırımcıların tasarruflarını girişimcilere yönlendirerek projelerine finansman sağlamalarına olanak tanır. Yatırımcılar dolaylı olarak girişimciliği finanse ederler (Mollick, 2014). Bu fonlama şekli hem fırsatlar hem de zorluklar içermekte, aynı zamanda etik kaygıları da beraberinde getirmektedir.

Kitle Fonlama Kavramı

Kitle fonlaması kavramı özünde, finansmana erişimin önündeki geleneksel engellere bir çözümdür. Kitle fonlaması, sosyal değerlere uygun olarak geleneksel finansman yollarının açığını kapatma potansiyeline sahip bir yöntemdir. Aynı zamanda, internete erişimi olan herkesin fon toplama potansiyeli bulunması, daha fazla demokratik bir finansman sistemi oluşmasına yardımcı olabilmektedir. Benzer şekilde, kitle fonlaması, son yıllarda ekonomik kriz ve çöküş döngülerini tetikleyen ve yöneten geleneksel finans kurumlarına yönelik artan şüpheciliğe ve hayal kırıklığına bir alternatif sunmaktadır.

Kitle fonlaması, internet üzerinden yapılan ve birçok kişinin mikro miktarlarda parasal katkı yapmasıyla oluşan bir finansman yöntemidir. Bu yöntem, girişimcilere veya projelerin sahiplerine hızlı ve doğrudan bir finansman kaynağı sunar ve aynı zamanda katılımcıların projelere dahil olma ve inovasyona katkıda bulunması fırsatı verir. Kitle fonlaması, diğer kitle temelli kavramlardan farklı olup, kalabalığın gücünden/bilgeliğinden yararlanmanın ötesinde genellikle bir destekçi topluluğunun parasal katkılarını gerektirir (Hossain & Oparaocha, 2017).

Kitle fonlamasının sistemi, girişimcilerin veya yeni fikre sahip bireylerin yeni projelerini ya da iş fikirlerini gerçekleştirmek için gereken sermayenin internet üzerinde faaliyet gösteren platformlarla tanıtımı yapılarak projelerine ilgi gösteren fon sağlayıcılardan fon sağlama temeline dayanmaktadır.

Kitle fonlamasının arkasındaki temel işleyiş şu şekildedir; Girişimci, fikrini kaynak, zaman ve diğer fırsat ve kısıtları ile mümkün olan en iyi şekilde anlatır. Yazılı belgelerden ve sesli/görsel medyadan oluşan bir sunum öncelikle internet aracılığıyla sunulur. Bu, potansiyel fon sağlayıcıların, girişimcinin fikrini ellerinden geldiğince anlayabilmelerini kolaylaştırır. Girişimcinin destek istediği proje fon sağlayıcıları ikna edecek kadar çekici olmalıdır. Fikri yaymak için girişimciler, tanıtım amacıyla bir aracı kitle fonlaması platformu (genel bir uygulama) veya kendi platformlarını (daha az yaygın olan) kullanabilmektedirler. Daha sonra esas olarak sosyal medya ve diğer internet tabanlı iletişim araçlarıyla açık finansman çağrısı yapılmaktadır. İlgi çekici ve kolay anlaşılır bir mesaj, çok sayıda fon sağlayıcıyı çekmek için çok önemlidir.

Bir bağış toplama kampanyasının zaman çerçevesi genellikle 30 ila 45 gün arasındadır. Fon sağlayıcılar tarafından taahhüt edilen toplam miktar, genellikle kitle fonlaması platformunda gerçek zamanlı olarak görüntülenir. Aracı platformlar, Amazon ve PayPal gibi ödeme işlemcilerinden gelen işlem maliyetleri de dahil olmak üzere başarılı fon sağlayan projelerden yüzde 8 ila 10 arasında değişen komisyonlar almaktadırlar.

Yukarıda belirtilen tüm unsurlar entegre edildiğinde kitle fonlaması; Sınırlı bir zaman dilimi içinde geniş bir yatırımcı havuzu tarafından küçük parasal tutarların taahhütleri şeklinde çevrimiçi olarak verilen katkılar ve mikro sponsorluklar yoluyla bir girişimin gerçekleştirilmesi için internet tabanlı bir finansman yöntemidir. Bir görevin, fikrin veya projenin finansmanı için temel olarak Web 2.0 teknolojileri aracılığıyla açık bir çağrı yaparak fon verenlerin önceden bağışta bulunabilmeleri (Bayram & Karaçam, 2022), ürünü ödünç alabilmeleri veya girişimcinin vaadi ve getiri beklentisine olan inançlarına dayanarak borç vermeleri veya yatırım yapmalarıdır.

Kitle fonlaması Web 2.0 teknolojileri tarafından sağlanmaktadır. Bu itibarla, kitle fonlaması aracıları tarafından sağlanan web portalları, dijital etkileşim araçları ve e-ödeme sistemleri, kitle fonlamasının temelini oluşturmaktadır. Buna ek olarak, bazı akademisyenler, sosyal medyanın kitle fonlaması kampanyası için farkındalık yaratmada ve ilgi çekmede oynadığı önemli rolü vurgulayarak, başarı şansına daha fazla katkıda bulunduğunu vurgulamaktadırlar. Videolar, teknik çizimler, fotoğraflar ve hatta etkileşimli sohbet forumları gibi görsel medyanın kullanımı, kitle fonlaması kampanyalarında çok popülerdir. Gerçekten de bu iletişim modeli, mevcut dijital çağın görsel kültürüyle iyi bir şekilde örtüşmektedir.

Kitle fonlaması yöntemi, girişim finansmanındaki boşluğun önemli bir bölümünü doldurmuştur (Burtch vd., 2015). Kitle fonlaması, ilk aşamalarında, ağırlıklı olarak sanatsal ve diğer yaratıcı girişimleri finanse etmek için kullanılmıştır. Daha sonra yenilikleri, girişimci fikirleri ve girişimleri desteklemek için sermaye aracı olarak ortaya çıkmıştır.

Kitle Fonlamasının Temel Unsurları

Kitle fonlamasını geleneksel yatırımcılardan ayıran bazı temel unsurlar şunlardır:

Erişilebilirlik: Kitle fonlaması, geleneksel finansman yöntemlerine kıyasla erişilebilirliği artırır. Yeni girişimciler için ihtiyaç duyulan finansmana erişim oldukça zordur. Kitle fonlaması, erken aşamadaki girişimciler için finansman sağlayarak, bu boşluğu doldurmaya yardımcı olur.

İnternetin Gücü: Kitle fonlaması, internetin gücünden yararlanarak, özellikle sosyal medya aracılığıyla yeni bir finansman kanalı sağlar. Bu da geleneksel finansman yöntemlerinden farklıdır.

Pazarlama: Kitle fonlaması, aynı zamanda bir pazarlama kanalıdır. Girişimciler, projelerini tanıtarak, topluluğun ilgisini çekebilirler.

Fikirlerin Test Edilmesi: Kitle fonlaması, benzersiz fikirlerin halk tarafından test edilmesini teşvik eder. Bu da girişimcilerin projelerini gerçekleştirmeden önce doğru bir geri bildirim almasına ve fikirlerini geliştirmelerine olanak tanır.

Doğrudan Etkileşim: Kitle fonlaması, girişimcilerin tüketicilerle doğrudan etkileşim kurmalarına olanak tanır. Bu da girişimcilerin müşterileriyle daha yakın bir ilişki kurmalarına ve müşteri ihtiyaçlarına daha iyi cevap vermelerine yardımcı olabilir. (Younkin & Kashkooli, 2016).

Pek çok yeni girişimcinin, fikirlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duydukları fonları bankalar ve risk sermayedarları gibi geleneksel fon sağlayıcılar aracılığıyla toplamakta güçlüklerle karşılaştığı iyi bilinmektedir. Bu nedenle, kitle fonlaması yaklaşımı bu girişimciler için farklı ve çekici bir seçenek sunmaktadır. Kitle fonlaması ayrıca, girişimcilerin daha fazla fon toplamalarına yardımcı olacak geniş bir açılım kazanmalarına da yardımcı olmaktadır. Kitle fonlamasının sunduğu ve geleneksel finansmanda olmayan en önemli şey, çoklu getiri katmanları yaratması ve böylece bir topluluk oluşturmasıdır (Assenova vd., 2016). Başka bir deyişle, kitle fonlaması yatırımcıları, yatırımlarında finansal bir geri dönüşten daha fazlasını elde etmektedir.

Kitle fonlamasının avantajları arasında, girişimcilere ve projelerin sahiplerine hızlı ve doğrudan finansman kaynağı sunması, projelerin başlamadan önce tasarım ve pazarlamaya katkıda bulunması, katılımcıların projelere dahil olma ve inovasyona katkıda bulunma fırsatı vermesi bulunur. Aynı zamanda, kitle fonlaması ile birlikte daha demokratik ve eşit bir finans piyasası ortaya çıkmaktadır. Kitle fonlaması, küçük yatırımcılar için bir yatırım fırsatı sunmaktadır ve bu yatırımcılar küçük yatırımlarıyla büyük projelere katkıda bulunabilmektedirler. Ayrıca, girişimciler de daha geniş bir yatırımcı kitlesine erişebilir ve bu sayede daha fazla finansal destek alabilmektedirler. Ayrıca kitle fonlaması, girişimcilerin ve yatırımcıların coğrafi sınırlamalardan bağımsız olarak buluşmasını mümkün kılmaktadır.

Geleneksel olarak, girişimciler sadece belirli bir bölgedeki potansiyel yatırımcılarla iş birliği yapabilmekte ve kaynak sağlama şansları sınırlı olmaktadır. Ancak kitle fonlaması, internet platformları aracılığıyla yatırımcıların ve girişimcilerin fiziksel mesafeyi aşmasına imkân tanımaktadır. Böylece, girişim projelerine finansman için yalnızca kişisel çevre değil, herkes tarafından katkıda bulunulmaktadır (Ergen vd., 2013).

Bununla birlikte, kitle fonlamasının birtakım zorlukları da bulunmaktadır. Bunlar arasında etik konular, düzenleme zorlukları, projelerin başarısız olması riski, projenin uygun bir şekilde yönetilmemesi ve finansman kaynağının güvenliği bulunur. Örneğin, girişimcilere sağlanan finansman birçok faktör tarafından etkilenebilir ve projelerin başarısı garanti edilemez. Ayrıca, kitle fonlaması için yapılan yatırımların güvenliği ve yasal uygunluk gibi konular da tartışma konularıdır. Bu nedenle, kitle fonlaması hakkında araştırma yapmak ve bu konuda dikkatli olmak, katılımcılar için fırsatları maksimize etmeyi ve zorlukları minimize etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca sonrasında girişimlerini büyütmek isteyen yatırımcıların kurumsal risk sermayesi yatırımcılarına ulaşması kolay olmayabilmektedir.

Bu bağlamda, kitle fonlaması yöntemlerinin faydalarını şöylece sıralayabiliriz;

• Kitle fonlaması, internet aracılığıyla farklı coğrafyalardan yatırımcıların projelere yatırım yapmasını mümkün kılarak, geleneksel finansman yöntemlerine göre daha geniş bir yatırımcı kitlesine ulaşılabilmesine imkân verir. Fonlama döngüsünü değiştirerek, geleneksel finansman yöntemlerinden farklı bir yaklaşım sunar ve potansiyel olarak daha fazla kaynak sağlar. Melek yatırımcılığın coğrafi kısıtlamalarını ortadan kaldırarak, girişimcilerin daha geniş bir yatırımcı kitlesine ulaşmasına olanak tanımaktadır.
• Kitle fonlaması, projelere yatırım yapmak için geleneksel finansman yöntemlerine göre daha düşük maliyetlerle fırsat sunar. Bu nedenle, küçük ölçekli girişimcilerin ve girişimlerin fon sağlama ihtiyaçlarını karşılamaları için cazip bir seçenek haline gelir.
• Kitle fonlaması, girişimcilerin projeleri hakkında ve üretilecek mal ve hizmetlerle ilgili potansiyel tüketicilerden geri bildirim almasına olanak tanır. Ürün doğrulama ve ağlarla destekleme gibi süreçleri kolaylaştırarak, iş birliği ve yenilikçilik fırsatları sağlar. Yatırımcıların projeleri hakkında doğrudan soru sormasına olanak tanır.
• Kitle fonlaması, projelerin finansmanını hızlandırır ve bu nedenle zamandan tasarruf edilmesine imkân verir.
• Kitle fonlaması, farklı yaratıcı fikirlerin hayata geçirilmesine imkân verir ve bu nedenle engellemelere maruz kalmadan projelerin finanse edilmesini sağlar.
• Kitle fonlaması, küçük ölçekli yatırımcıların küçük miktarlarda da olsa projelere yatırım yapmasına olanak verir.
• KOBİ’lere ve reel ekonomideki diğer kullanıcılara kredi akışının artması yoluyla, ekonomik büyümeye katkıda bulunur. Bankaların sağlamadığı finansman imkanlarını sunarak, finansmana erişimdeki boşlukları doldurur.
• Portföy çeşitliliği sağlayarak, yatırımcıların risklerini azaltır ve yatırım fırsatları sunar.
• Daha düşük maliyetli bir finansman yöntemi olarak, geleneksel finansman yöntemlerine alternatif bir seçenek sunar.
• Rekabeti artırarak, pazarın gelişmesine ve inovasyonun teşvik edilmesine katkıda bulunur.

Kitle Fonlamanın olumsuz yönlerini ise şöyle sıralayabiliriz;

• Kitle fonlamada, projeyi sunan kişi ya da ekip, fonları toplayıp projeyi gerçekleştirmek yerine kaybolabilir veya projeyi yapmak için gerekli olan bütçeyi hatalı hesaplayabilir. Bu durumda, fonlar kaybedilebilir ve destekçiler mağdur olabilirler.
• Kitle fonlamada, proje için belirlenmiş hedefler gerçekleştirilemeyebilir. Bu durumda, projenin amacı gerçekleştirilemeyecek ve fonlar israf edilmiş olacaktır.
• Kitle fonlamada, projeye yatırım yapan kişilerin paraları geri çekmeleri için bir ikincil piyasa bulunmamaktadır. Bu durumda, fonları geri çekmek isteyen kişilerin paralarını geri alması zor olabilir.
• Kitle fonlamada, projenin başarılı olabilmesi için belirli bir zamanın geçmesi gerekmektedir. Ancak, projenin başarısız olduğu durumlarda, harcanan zaman boşa gitmiş olacaktır.
• Proje sahibinin destekçilerle sürekli iletişim halinde olması gerekmektedir. Ayrıca, fonlamanın başarısız olması durumunda harcanan zaman da boşa gitmiş olacaktır.
• Kitle fonlamada, siber saldırıya uğramak mümkündür. Bu durumda, proje için toplanan fonlar zarar görebilir ve destekçilerin paraları kaybedilebilir.
• Projelerin farklı sosyo-ekonomik yapıdan gelen kişilere aynı anda hitap etmesi gerektiği için, projenin pazarlama stratejisi zorlu bir görev haline gelebilir. Ayrıca, bazı projeler farklı kültürlerden gelen insanlar için uygun olmayabilir (Kuran, 2023; Sakarya & Bezirgan, 2018)

Sonuç olarak, kitle fonlaması, insan hayatında bağış temelli olarak uzun bir geçmişe sahiptir ve internet tabanlı sermaye ve finans piyasalarına alternatif olarak gelişmiştir. Geleneksel finansman yöntemlerinin sınırlamalarını aşan kitle fonlaması, girişimcilere ve projelere geniş bir yatırımcı havuzundan erişim sağlamaktadır. Bununla birlikte, bu yöntemin büyümesiyle birlikte ortaya çıkan zorluklar ve fırsatlar da artmaktadır. Kitle fonlaması, girişimcilere hızlı ve doğrudan finansman kaynağı sağlayarak, projelerin başlamadan önce tasarım ve pazarlamaya katkıda bulunmaktadır.

Aynı zamanda, projelere yatırım yapmak için geleneksel finansman yöntemlerine göre daha düşük  maliyetlerle fırsat sunmakta ve katılımcıların projelere dahil olma ve inovasyona katkıda bulunma fırsatı vermektedir. Ancak kitle fonlamasının bazı olumsuz yönleri de bulunmaktadır. Projelerin belirlenen hedefleri gerçekleştirilemeyebilir ve fonlar israf edilebilmektedir. Ayrıca, projeyi sunan kişi veya ekip, fonları toplayıp projeyi gerçekleştirmek yerine kaybolabilir ve destekçiler mağdur edilebilmektedir.

Özetle, kitle fonlaması, geleneksel finansman yöntemlerine kıyasla daha demokratik bir finansman ortamı sağlar ve girişimcilere geniş bir yatırımcı kitlesine ulaşma imkanı sunar. Ancak dikkatli planlama, iyi iletişim ve etik değerlere bağlılık, kitle fonlaması sürecinin başarılı olması için önemlidir. Gelecekte, kitle fonlamasının daha da yaygınlaşması ve çeşitlenmesi beklenmektedir, ancak bu süreçte düzenleyici önlemler ve etik standartların dikkate alınması önemlidir.

Kitle fonlaması, yenilikçi fikirlerin ve projelerin hayata geçirilmesine olanak tanıyan önemli bir araç olmaya devam edecektir. Ancak bu yöntemin, hem girişimcilerin hem de fon sağlayıcılarının dikkatlice değerlendirilmesi gereken risklerini ve fırsatlarını anlamak önemlidir.

KAYNAKÇA

Sakarya, Ş., & Bezirgan, E. (2018). Kitelesel fonlama platformaları: Türkiye ve yurtdışı karşılaştırması. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 18–33.

Kuran, İ. (2023). Kitle fonlamanın bölgesel kalkınma sürecinde kullanımı. Ekonomi Politik Araştırmalar Dergisi, 2(5), 1–13. http://tisej.com//?MSID=20221026141322346862

Ergen, M., Lau, J., & Bilginoğlu, K. (2013). Dağıtık girişimci sermayesi: Kitle fonlaması. 3. Sanayi Şurası, 1–14

Assenova, V., Best, J., Cagney, M., Ellenoff, D., Karas, K., Moon, J., Neiss, S., Suber, R., & Sorenson, O. (2016). The present and future of crowdfunding. California Management Review, 58(2), 125–135. https://doi.org/10.1525/cmr.2016.58.2.125

Younkin, P., & Kashkooli, K. (2016). What problems does crowdfunding solve? California Management Review, 58(2), 20–43. https://doi.org/10.1525/cmr.2016.58.2.20

Burtch, G., Ghose, A., & Wattal, S. (2015). Erratum: The hidden cost of accommodating crowdfunder privacy rreferences: A randomized field experiment. Management Science, 61(5), 949–962. https://doi.org/10.1287/mnsc.2015.2421

Bayram, K., & Karaçam, Z. S. (2022). Kitlesel fonlamanın tarihsel gelişimi ve İslami finansta başarılıkitlesel fonlama platformları: ETHIS örneği. Karatay İslam İktisadı ve Finans Dergisi, 1(1), 57–76. https://orcid.org/0000-0001-5408-7904

Mollick, E. (2014). The dynamics of crowdfunding: An exploratory study. Journal of Business Venturing, 29(1), 1–16. https://doi.org/10.1016/j.jbusvent.2013.06.005

Sharma, S., & Lertnuwat, N. (2016). The financial crowdfunding with diverse business models. Journal of Asian and African Social Science and Humanities, 2(2), 74–89.

Hossain, M., & Oparaocha, G. O. (2017). Crowdfunding: Motives, definitions, typology and ethical challenges. Entrepreneurship Research Journal, 7(2). https://doi.org/10.1515/erj-2015-0045